Romanizm 1000-1150r

– romanizm wczesny 1000-1080r

– romanizm dojrzały 1080-1150r

Królestwo zachodnio frankijskie – Franciaoccidentalis

Sztuka kapetyngów – 987r koronacja Hugo Kapeta

Nazwa Romanii wywodzi się od obywateli rzymskich (IV-Vw) termin ten upowszechnił się jako język romański, język potoczny z naleciałościami regionalnymi, język łaciński jest praźródłem dla języka romańskiego, jęz. Z naleciałościami regionalnymi.

Francja, Włochy, Hiszpania to tereny, na których sztuka romańska dobrze się rozwijała do połowy XII w i jest to moment przejścia sztuki romańskiej do gotyku. Od połowy XII w pojawiają się pierwsze budowle gotyckie na terenie Francji.

Koronacja Hugo Kapeta 987r rozpoczyna datowanie sztuki romańskiej.

Procesy w sztuce romańskiej

1. Sztuka pielgrzymkowa

W ramach dynamicznie rozwijającego się ruchu pielgrzymkowego pojawiają się budowle sakralne, jako zjawisko ponad regionalne o dużym znaczeniu funkcjonalnym tych obiektów. Szlaki pielgrzymkowe przebiegają przez całą Francję i docierają do Hiszpanii.

• Drugie zagadnienie związane z architektura romańską to lokalne tendencje architektoniczne w poszczególnych prowincjach Francji. XI i XII w rozwijały się odrębne szkoły architektoniczne. Wyodrębniło się 7 prowincji:  Burgundia, Normandia, Ill de France, Prowansja, Akwitania, Owernia, Poitou (czyt. płato) zach. Francja.

• Rozwój architektury klasztornej wychodzi poza granice kraju, szczególny teren to Burgundia gdzie pojawia się nowe założenie klasztorne CYSTERSI, które będzie funkcjonowało jako założenie architektury cysterskiej.

3 cechy, które określają przynależność do sztuki romańskiej

 (te 3 rzeczy muszą wystąpić aby powiedzieć, że jest to sztuka romańska !!!)

1. SKLEPIENIE  musi objąć cała budowlę – przestrzeń (od wczesnoromańskiej)

• KOMPLIKACJA PLANU – bryły,  układy części wsch. – partie chóru, części chórowe z ambitem z dostawionymi kaplicami,  część zach. westwerk – stopniowo zanika na rzecz rozwoju fasady dwuwieżowej.

• ROZWÓJ DETALU ARCHITEKTONICZNEGO – szerszy repertuar form, głowice – kształt i forma dekoracji zróżnicowane, pojawia się głowica z dekoracją figuralną, rzeźbiarska, reliefowa, będą zdobione scenami ikonograficznymi – nieprzypadkowo tworzone cykle tematyczne

ROZWÓJ PORTALU ROMAŃSKIEGO – tympanonu romańskiego, zagadnienie rzeźby, reliefu

DEKORACJE ORNAMENTALNE fryzy, bardzo ważny wątek w arch. Cysterskiej

RÓŻNORODNOŚĆ, WIELOŚĆ różnorodność wykonawcza powstają nowe ośrodki sztuki we Francji

Okres trwania architektury romańskiej jest umowny. Przyjmuje się go różnie w danych państwach. Najtrudniej jest zdefiniować moment przejścia od architektury wczesnego chrześcijaństwa do romańskiej we Włoszech. Przyjęto, iż pod tym względem Francja oraz Niemcy wyprzedziły Włochy. Tak samo mało precyzyjnie definiuje się moment zakończenia epoki romańskiej. Najwcześniej, bo już w połowie dwunastego wieku, od tego stylu odeszli budowniczowie we Francji, w innych krajach Europy okres romański trwał jeszcze przez prawie cały wiek.

To właśnie budownictwo sakralne odegrało bardzo ważną rolę w budowaniu nowego stylu architektonicznego, który później został nazwany stylem romańskim.

Kościoły pełniły w tym czasie dwie role: były ośrodkami kultu i bardzo często spełniały funkcję obronną, dając schronienie w czasie oblężeń.

Użycie kamienia, jako najczęściej wykorzystanego budulca oraz obronny charakter budowli, miały wielki wpływ na kompozycję bryły budowli.

Kościół romański był to budynek, który składał się z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i przede wszystkim monumentalnym charakterze. Grube mury oraz wąskie otwory okienne jak i drzwiowe, masywne wieże, podkreślały obronność założeń.

Rzeźba czy malarstwo były podporządkowane architekturze. Nie powielano jednak wzorów antycznych. Na kształtowanie się architektury romańskiej, poza architekturą starożytnego Rzymu duży wpływ miała również architektura wczesnego chrześcijaństwa oraz architektura przedromańska, a zwłaszcza dziedzictwo okresu karolińskiego. Zasięg architektury romańskiej przekroczył granice Cesarstwa Zachodniego, obejmując również Europę Środkowo-Wschodnią czy Skandynawię. Jej wzorce razem z krucjatami dotarły również do Syrii oraz Palestyny.

W okresie romańskim po raz pierwszy od czasów starożytnych ukształtował się w miarę jednolity styl, który objął swoim wpływem tak duży obszar. Bardzo często wykorzystywanym materiałem budowlanym w okresie romańskim był kamień, najczęściej miejscowy (z uwagi na drogie koszty transportu) – piaskowiec, wapień, granit czy in., głazy narzutowe. Do konstrukcji cokołów, naroży budynków, obramowań otworów okiennych czy drzwiowych i gzymsów wykorzystywano starannie obrobionych ciosów. Kostki wykorzystywano również do konstrukcji lica ścian, jednak wewnętrzną część murów często wypełniana była kamieniem łupanym albo polnym czy łożyskowym. Cegły stosowano głównie w Lombardii, na południu Francji i na terenach północnych Niemiec, Polski, Danii czy Niderlandach.

Kościoły romańskie planowane były na rzucie prostokąta albo krzyża łacińskiego z prezbiterium, które było zakończone półkolistą absydą. Najczęściej orientowano je wzdłuż osi wschód-zachód. Były to kościoły bazylikowe albo halowe. Mniejsze budowle bardzo często rozwiązywano również na planie centralnym – krzyża greckiego albo rotundy. Wnętrze kościoła podzielone było rzędami kolumn albo filarów bardzo często na 3 nazwy. Nad skrzyżowaniem transeptu z nawą główną często lokowana była wieża, przez którą doświetlano wnętrze (kopuły występowały sporadycznie). Wieże pojawiały się również na zakończeniach naw poprzecznych, po bokach prezbiterium czy fasady. Spotkać można również kościoły dwu chórowe (one posiadają absydy z przodu, jak i z tyłu kościoła).

W kościołach budowanych na szlakach pielgrzymkowych najczęściej wokół prezbiterium zbudowany był ambit z wieńcem kaplic. Spotkać można również kościoły o obejściach zaplanowanych po obwodzie całej budowli: nawami bocznymi oraz wzdłuż transeptu podzielonego na nawy.

Dach rozwiązywano jako więźbę dachową, która widoczna była z wnętrza kościoła lub zasłonięta była płaskim, drewnianym stropem. Często były to sklepienia kolebkowe nad nawami głównymi i krzyżowe nad nawami bocznymi. Wykorzystanie sklepień poprawiało akustykę pomieszczeń, co było bardzo ważne przy śpiewach chóralnych w kościołach zakonnych i zwiększało bezpieczeństwo budowli w przypadku pożaru. Sklepienia kolebkowe opierały się na wykorzystywanych już wcześniej gurtach – żebrach wzmacniających sklepienie oraz pozwalających na zmniejszenie jego ciężaru. Sklepienia naw bocznych, po wykorzystaniu dodatkowych filarów zagęszczających podział przęseł posiadały mniejszą rozpiętość.
Taki układ konstrukcyjny, gdzie na 2 przęsła sklepienia naw bocznych przypada 1 przęsło nawy głównej, zwany jest systemem wiązanym. Sklepienia wówczas opierają się na ścianach, kolumnach czy filarach.

Kapitele, które występowały w okresie romańskim posiadały kształt kostki z zaokrąglonymi dolnymi krawędziami, kielicha albo odwróconego ostrosłupa. Dekorowane były płaskorzeźbą w formie stylizowanych, wywodzących się z korynckich liści akantu, longobardzkich czy iryjskich plecionek i motywów inspirowanych postaciami zwierząt (lwów, pawi, gryfów) oraz scenami figuralnymi, które nawiązywały do Nowego, jak i Starego Testamentu. Bazy kolumn składały się z kilku wałków, które opierały się na płaskim elemencie w formie kostki są ozdobione płaskorzeźbą w formie stylizowanych listków albo niewielkich zwierząt na narożach kostki (tzw. szpony albo żabki). Trzony kolumn zrobione były z kilku ciosów kamiennych (w starożytności najczęściej były zrobione one z 1 kamienia). W budowlach romańskich bardzo często powyżej głowic zamiast architrawu umieszczany był gzyms lub impost. W budowlach ze sklepieniami krzyżowymi forma podpór stała się bardziej skomplikowana. Żebra oraz łęki podpierają przylegające do trzonu kolumny cieńsze elementy tzw. służki. Przystawione do ściany były w stanie schodzić do poziomu posadzki oraz podpierać się na bazie, lub zakończone znacznie wcześniej zostają osadzone na wsporniku.

W kościołach na trasie szlaków pielgrzymkowych nad nawami bocznymi konstruowano empory, które bardzo często wykorzystywane były również jako miejsce odpoczynku dla grup pielgrzymów.

Posadzki z płyt kamiennych czy ceramicznych układane były w różne wzory, ściany zdobione były freskami. Wąskie okna- biforia i triforia oraz drzwi lokowane były w grubych murach, poszerzano na zewnątrz przez wykorzystanie glifów, tak by umożliwić łatwiejszy dopływ światła.

W okresie architektury romańskiej powstało bardzo dużo klasztorów. Układ poszczególnych pomieszczeń oraz rozwiązanie kościoła związane było z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni najczęściej wzorowali się na opactwie w Cluny.

Zakony cysterskie o znacznie surowszej regule złożone były z szeregu pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach. Pomimo wielu różnic z czasem utrwalił się schemat, gdzie do dłuższej ściany kościoła przylegał wirydarz (kwadratowy lub prostokątny ogród umieszczony wewnątrz zabudowań klasztornych), który otoczony był z 3 stron krużgankami. 

Po zewnętrznej stronie krużganków umieszczane były poszczególne pomieszczenia: najbliżej prezbiterium najczęściej znajdowała się zakrystia oraz kapitularz (jedno z pomieszczeń klasztornych, służące zakonnikom do zebrań, także sala zebrań kapituły kanoników).

Oprócz nich w różnej kolejności umieszczane były: pomieszczenia opata, refektarz (jadalnia), dormitorium(sypialnia dla mnichów)oraz inne sale przeznaczone do pracy. Kuchnia bardzo często znajdowała się poza główną częścią obiektu. Poza pomieszczeniami dla zakonników budowane były również pomieszczenia gospodarcze, stajnie, spichlerze czy stodoły. Budowane były również budynki przeznaczone dla osób świeckich goszczących w klasztorze np. w czasie podróży, pielgrzymek itp. Całość otoczona była murem albo palisadą oraz fosą.

Cechy sztuki romańskiej: 

•  rozwój architektury sakralnej (funkcja religijna i obronna)

• bryła kościoła prosta, surowa, ciężka

• plany są podłużne w kształcie krzyża łacińskiego zakończonego apsydą; podział na trzy nawy; po obu stronach prezbiterium- wieże

• głównym elementem konstrukcyjnym jest łuk

• dwa systemy konstrukcyjne: bazylikowy i halowy

•  lizeny z fryzami arkadowymi

• biforia i triforia (arkadowe okno lub przezrocze podzielone najczęściej kolumienką lub słupkiem na dwie części. Biforia i triforia były charakterystyczne dla budownictwa romańskiego, gotyckiego)

• rzeźba integralnie związana z architekturą 

 rzeźba w stylu ikonograficznym przystosowana do ram architektonicznych

• deformacje: ruch jest przesadzony, ludzie mają zbyt wielkie głowy, dłonie, małe tułowia, krótkie nogi, szaty są schematyczne 

Kościół   benedyktyński

k. opacki św. FilibertaTournus ok.1200r

Obiekt przełomowy, pojawiają się sklepienia, pojawia się nowe rozwiązanie części wschodniej (niedopracowane)

Kościół bazylikowy, trójnawowy, chór z obejściem, z ambitem, z trzema doklejonymi prostokątnymi kaplicami.

Korpus nawowy przesklepiony kolebką podłużną, pojawiają się gurty sklepienne. Kolebka z gurtami daje sekwencyjność

Odpowiednim przęsłom odpowiada kolebka poprzeczna wykończona gurtem.