Obejmują duży wachlarz dziedzin związanych z urbanizacją, sztuką, architekturą. Cofając się do czasów wczesnochrześcijańskich są to podróże do Jerozolimy, Betlejem początkowo celem pielgrzymek jest kult relikwii, męczenników i świętych.
Pierwsza zmiana została wymuszona oddolnie przez pielgrzymowanie ludzi do miejsc pochówku świętych. (dla Karolingów i Ottonów miejscem pielgrzymek jest Jerozolima i Rzym)
Cel pielgrzymek jest nadal religijny aczkolwiek pielgrzymować zaczynają wszyscy już w czasach Karolingów jest to polityczny aspekt, który obejmuje ludność od najniższych warstw społecznych z władzą włącznie.
W XI i XII w wzrasta znaczenie Santiago de Compostela (spada zainteresowanie pielgrzymkami do Rzymu z powodu konfliktu papiestwa z cesarstwem). Santiago de Compostela przejmuje dużą część pielgrzymujących, św. Jakub symbolem walki z rekonkwistą – innowiercami.
W zależności od punktu wyjścia wyprawy można było wybrać jedną z 4 tras. Na trasach spotykamy miejsca z kościołami najczęściej rozbudowanymi z innych kościołów, kształt tych kościołów jest wynikiem funkcji, które spełniały jako miejsca przystankowe na trasie pielgrzymki.
Kościoły na trasie pielgrzymkowej:
- kościół św. Marcina Tours (uzdrowiciela) rzut nie zachował się
- Limoges (Limoż) nie zachował się
- Conques (Kąk)
- Św. SerninTuluze 1080r- poł XIIw
5. Katedra w Santiago de Compostela Katedra w Santiago de Compostela jest jedną z największych dzieł architektury romańskiej w Hiszpanii i najważniejszych świątyń w średniowieczu. Bogata w liczne dzieła sztuki, przede wszystkim romańskiej rzeźby, takie jak Puerta de las Platerias (Brama Złotników), czy Pórtico da Gloria (Portal Chwały). Inną osobliwością katedry jest Botafumeiro – wielka kadzielnica o ponad 700-letniej historii. Zawieszona jest na sklepieniu, na skrzyżowaniu naw. Dwupoziomowy kościół jest trójnawową bazyliką z szerokim transeptem, oraz prezbiterium z półkolistą apsydą. Prezbiterium obiega ambit z wieńcem promieniście dobudowanych kaplic. Przy wschodniej stronie transeptu dobudowane są absydki. Układ przęseł sklepienia – przechodzący, sklepienie kolebkowe na gurtach, w nawach bocznych najczęściej sklepienie krzyżowe.
6. Moissac (czyt.Młasak) Langwedocja, opactwo benedyktyńskie.
7. Kościół opacki Marii Magdaleny, Vezelay, Burgundia
8. Kościół Saint-Etienne Nevers 1083r Trójnawowa bazylika z gurtem w sklepieniu w niektórym miejscu występuje łuk ostry. Rozbudowana partia wsch. Z obejściem, wysokie nawy środkowe, jednakowy rytm podpór. W Burgundii naśladowano antyk w detalach architektonicznych ponieważ ten teren był nasycony budowlami rzymskimi.
9. Kościół Sant Lazar, Autun, pocz. XII w Bazylika św. Łazarza była inspiracja dla arch. gotyckiej. Nowe doświadczenia w dziedzinie sklepień, pojawiają się łuki ostre, podział na przęsła system przechodzący